Sau những ngày rét đậm tê buốt, thấy trời đã ấm lên đôi chút, chúng tôi khai xuân bằng chuyến đi bụi tới Mường Khương.

Sau khi lên xe khách giường nằm ở bến xe Mỹ Đình, cuộn mình trong chiếc chăn mỏng, giấc ngủ bồng bềnh trên xe đến lúc nào không hay. Sáng sớm hôm sau, chúng tôi đã tới Lào Cai. Trời vẫn còn mở tối, nhưng sân ga đã rất nhộn nhịp, tấp nập bởi hàng đoàn khách thập phương đổ về Lào Cai dự lễ hội đền Thượng năm nay. Mặc nhiệt độ ngoài trời ở đây vẫn rất lạnh, dòng người háo hức đi về phía đền Thượng trong tiếng loa phóng thanh vang vang quảng cáo chương trình hoành tráng của lễ hội. Không có kế hoạch đi lễ, chúng tôi bắt một chiếc xe bus đi Mường Khương ngay cho kịp phiên chợ vào sáng chủ nhật. Xe tuyến Lào Cai – Mường Khương thường ngày không đông lắm, hôm nay lại càng vắng. Trên xe, ngoài người lái và phụ, chỉ có bốn khách. Cố nhìn ra hai bên đường tìm vài cảnh đẹp, nhưng màn sương mù trên núi khá dày nên cảnh vật nhìn không rõ. Vẫn còn mệt và ngái ngủ sau chuyến xe đêm từ Hà Nội đi Lào Cai, một lúc sau, chúng tôi lại tiếp tục ngủ lơ mơ. “Đến chợ rồi!”, tiếng người lái xe đánh thức chúng tôi dậy. Chợ Mường Khương sáng nay sát ngày rằm tháng giêng nên bà con các tộc người trong vùng tập trung khá đông suốt dọc hai bên đường vào chợ với đủ các màu váy áo sặc sỡ như một ngày hội. Sau khi tìm được một phòng nghỉ trong cái nhà nghỉ nhỏ gần chợ, chúng tôi bắt đầu đi chơi chợ. Lác đác trong dòng người đi chợ và các đám đông tụ tập ven đường có những người xách lồng chim. Văng vẳng trong không gian tiếng nhiều con họa mi hót hòa vào tiếng ồn ào náo nhiệt của chợ. Theo chân những thanh niên người H\’Mông xách lồng chim, chúng tôi vào một con ngõ nhỏ nơi giới mê họa mi thường tụ tập, trao đổi, mua bán và dượt chim. Lúc này chợ họa mi đã khá đông người. Những chủ chim mới đến bắt đầu vén áo lồng và treo lồng chim lên sợi dây thép căng sát bờ rào, dọc theo con ngõ. các chú chim họa mi vừa được hé áo lồng, nhìn thấy nhau bắt đầu nháo nhác. Con thì xù lông, vẫy cánh mắt láo liêng đe dọa hàng xóm. Con thì đứng vươn cổ oai vệ trên cầu đậu thỉnh thoảng mổ thức ăn như không có chuyện gì xảy ra. Một vài chủ chim bắt đầu xùy cho chim hót. Chỉ sau vài hồi xùy, hầu hết các con chim trong lồng treo đều hót như điên. Phía sâu hơn trong ngõ, một người H\’Mông vừa mang đến một lồng có nhiều ngăn với khoảng hơn chục con mi mộc. Một số người (chắc từ xa đến) vội kéo tới xem. Suốt dọc ngõ chia làm nhiều nhóm túm năm, tụm ba vừa xem vừa bình luận về các con chim. Chúng tôi chú ý tới một ông già mới đến với một chiếc lồng họa mi. Ông chậm chạp chọn khoảng giữa ngõ và treo lồng lên ngay cạnh mấy con mi khác đang hót rất căng. Thoạt đầu, con mi của ông già không thấy hót gì chỉ đậu cầu ngó nghiêng lơ láo. Tôi nghĩ chắc nó sợ mấy con hót căng kia. Nhưng chỉ một lúc sau, nó bắt đầu mở mỏ. Nó không hót ngay mà kêu lên vài tiếng khàn khàn chói tai. Ông già bảo: “Nó đang quát đấy”. Sau vài ba lần như vậy, con mi bắt đầu hót. Nó hót liên tục và rất căng như muốn xé họng! Chúng tôi lân la làm quen và hỏi chuyện. Ông già cho biết rằng con chim này có đặc tính là khi mang ra treo cạnh các con khác, nó không bao giờ hót ngay, nó nghe một lúc rồi quát. Khi đã hót thì nó hót đến căng độ nghe như gào thét… Hỏi thêm vài chuyện, chúng tôi được biết ông là người có thâm niên nuôi chim họa mi lâu nhất ở Mường Khương, là người có rất nhiều kinh nghiệm về họa mi và chuyên thuần mi mộc thành mi chọi rất giỏi. Ông rất nhiệt tình mời chúng tôi về thăm nhà ông gần chợ và giới thiệu cho chúng tôi xem con chim hay nhất của ông hiện nay…Sau khi tận mắt thấy, tai nghe con chim họa mi đó, chúng tôi phỏng vấn, ghi âm cuộc trò chuyện với ông và hiểu thêm được rất nhiều điều về chim họa mi, những người chơi chim họa mi ở Mường Khương. Không có thời gian viết về những gì đã phỏng vấn được từ ông để chia sẻ với các bạn ở đây, chúng tôi chỉ kể vài điều và gửi lên đây một số tấm hình về chợ chim Mường Khương cùng người nghệ nhân già. Anh em ai có điều kiện đến Mường Khương đều có thể mắt thấy tai nghe như chúng tôi và có thể học hỏi thêm từ nghệ nhân này. Mong rằng thú chơi mi ngày càng thanh cao và thân thiện hơn…